روانشناسان با تکنیک‌ها و روش‌های متعددی به درمان مراجعین خود می‌پردازند. یکی از رایج‌ترین شیوه‌های درمانی، روش CBT است که تحت عنوان رفتاردرمانی شناختی مورداستفاده قرار می‌گیرد. در ادامه این مقاله، با ما همراه باشید تا به شکل دقیق با این روش درمانی آشنا شوید.
رفتاردرمانی شناختی (CBT) چیست؟
Cognitive Behavoral Therapy (CBT)، که با عنوان درمان شناختی_رفتاری شناخته می‌شود؛ یک شیوه درمانی است که تلاش می‌کند تا با ایجاد تغییرات در شناخت و رفتار افراد، به آنها کمک کند تا بتوانند مشکلات خود را مدیریت کنند. رفتاردرمانی شناختی عمدتاً برای درمان اختلالات افسردگی و اضطرابی به کار می‌رود. البته به جهت داشتن ویژگی‌های مثبت برای درمان سایر اختلالات نیز تا حد زیادی استفاده می‌شود.
نحوه کارکرد CBT چگونه است؟
اصولاً رفتاردرمانی شناختی بر این پایه استوار است که افکار، احساسات، هیجانات افراد با رفتار و اعمال فیزیکی آنها مرتبط است. از همین رو باید شیوه‌هایی را به کار برد که علاوه بر درمان شناختی و افکار مراجعین، رفتار آنها را نیز در بربگیرد. در نتیجه با تغییر رفتارها و افکار مشکل‌آفرین تلاش می‌شود تا احساسات مخاطبین بهبود یابد.
برخلاف برخی از درمان‌ها که تأکید بیش از حد به بررسی گذشته افراد دارند، CBT عمدتاً تلاش می‌کند تا بر مشکلات فعلی افراد تمرکز کند. بدین‌ترتیب، در شیوه درمانی خود نیز به دنبال راه‌حل‌های عملی است که بتواند وضعیت ذهنی شما را در زمان حاضر بهبود ببخشد.
کاربردهای CBT
تحقیقات و موارد مختلف، ثابت کرده است که رفتاردرمانی شناختی روشی مثبت برای درمان بسیاری از اختلالات است. اختلالات اضطرابی و افسردگی از جمله مواردی هستند که CBT بیشترین تأثیر را بر روند درمان آنها دارد. بااین‌حال درمان شناختی_رفتاری در اختلالات دیگر نیز تأثیر مثبتی از خود برجای گذاشته است. اختلالات دیگر شامل موارد زیر است:
- اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی
- اختلال دوقطبی
- اختلال شخصیت مرزی
- وسواس فکری – عملی
- اختلالات پنیک
- اختلال استرس پس از سانحه
- اسکیزوفرنی
- مشکلات مربوط به خواب
- مشکلات مرتبط با مصرف زیاد الکل
شایان ذکر است که در موارد متعددی نیز مشاهده شده که این تکنیک درمانی در روند بیماری‌های جسمانی مانند سندروم روده تحریک پذیر (IBS)، سندروم خستگی مزمن (CFS) و سندروم فیبرومیالژیا تاثیر مثبتی داشته است. البته بهتر است بدانید که تکنیک سی‌بی‌تی منجر به درمان بیماری‌های جسمانی ذکر شده نمی‌شود بلکه به بیماران کمک می‌کند تا بهتر بتوانند با آنها کنار بیایند.
روند درمان در جلسات CBT
بر اساس تکنیک CBT عمدتاً برای مراجعین یک جلسه در هفته یا هر دو هفته یک جلسه برگزار می‌شود. البته براساس تشخیص درمانگر ممکن است که دو جلسه در هفته نیز برای یک فرد در نظر گرفته شود. این موضوع کاملاً بستگی به تشخیص درمانگر و شرایط مراجعین دارد. به‌طورکلی، تعداد جلسات هر بیمار بین شش تا بیست جلسه است.
البته این میزان نیز به‌صورت قطعی نیست و بنا به تشخیص درمانگر نیز می‌تواند بیشتر ادامه داشته باشد. هر جلسه بین 30 تا 60 دقیقه طول می‌کشد. در طول جلسات گوناگون مشکلات متعدد و تأثیری که آنها بر هیجانات، احساسات، افکار و درنهایت رفتار شما می‌گذارد، مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرد.
پس از شناخت علت ایجاد احساسات و هیجانات ناخوشایند، درمانگر به شما کمک می‌کند تا افکار و رفتارهای غیرمفید خود را شناسایی کرده و برای تغییر آنها اقدام کنید. به‌جهت تغییر موارد گفته شده درمانگر یک سری تمرینات را برای شما درنظر می‌گیرد. روند پیشرفت شما نیز در هر جلسه مورد بررسی می‌شود.
هدف درمان CBT
هدف از درمان CBT آن است که بتوانید تمرینات گفته شده را همراه با تغییر شناخت در زندگی روزمره خود به کار بگیرید. به‌گونه‌ای که پس از پایان دوره درمان نیز بتوانید آنها را در زندگی خود استفاده کنید. نکته مهمی که وجود دارد این است که باید بدانید که درمانگر شما حکم فرشته نجات شما را ندارد که با معجزه بتواند درمان را به‌تنهایی پیش ببرد.
در واقع فرآیند درمان، نیازمند همکاری مثبت درمانگر و مراجع است تا بتوان به مؤثرترین شکل ممکن آن را پیش برد. همچنین باید بدانید گذراندن فرآیند درمان به‌سادگی و تنها با خواندن چندین مقاله میسر نیست. در واقع ماهیت درمان به شکلی است که ممکن است در ابتدا با احساسات بسیاری ناخوشایندی مانند اضطراب و غم مواجه شوید. این امر لازمهٔ پذیرش و حرکت به سمت درمان موفق است. از همین رو برای رفتن به جلسات درمانی در نظر داشته باشید که باید کفش آهنین به‌پای‌خود کرده تا بتوانید به‌صورت مستمر فرآیند درمان را دنبال کنید.
مزایای درمان CBT
درمان شناختی-رفتاری، اگرچه یکی از رایج‌ترین و بهترین شیوه‌های درمانی شناخته شده اما مانند بسیاری از روش‌های دیگر عاری از هرگونه اشکال نیست. ابتدا به بررسی مزایای این روش می‌پردازیم. مزیت‌های CBT به شرح زیر است.
- مدت‌زمان تأثیرگذاری این شیوه درمانی، نسبت به درمان‌های دیگر کوتاه‌تر است. از همین رو مراجعین در کوتاه‌ترین زمان ممکن می‌توانند بیشترین بازدهی را داشته باشند.
- ساختار و ماهیت بسیار منظم درمان شناختی-رفتاری، بدین صورت است که می‌توان آن را در شکل‌های مختلف به‌غیراز جلسات درمانی حضوری نیز دنبال کرد. به طور مثال می‌توان در مواردی آن را به‌صورت گروهی یا در صورت فراهم نبودن امکان جلسه حضوری، به شکل آنلاین آن را برگزار کرد.
- راهبردهای مفید و عملی را به مراجعین می‌آموزد که بتوانند آنها را در زندگی روزمره خود نیز به کار گیرند.
- صرفاً بر احساسات، افکار و رفتارهای خود فرد تمرکز می‌کند.
معایب درمان CBT
معایب رفتاردرمانی شناختی نیز شامل موارد زیر است:
- این روش درمانی ممکن است برای افرادی که مشکلات را بخواهند به شکل عمیق‌تری بررسی کنند، مناسب نباشد.
- افرادی که دچار مشکلات مختلف یادگیری هستند نیز ممکن است که درمان CBT برای آنها چندان مؤثر نباشد.
- تمرکز بیش از حد بر خود مراجع ممکن است موجب شود که موارد دیگر مانند محیط و خانواده کمتر مورد بررسی قرار بگیرند.
- تمرکز بیشتر بر مشکلات فعلی موجب شده تا برخی منتقدین این اشکال را وارد کنند که CBT به مسائل گذشته مراجع توجه بسیار کمتری دارد. از نظر آنها گذشته فرد، شالوده افکار و رفتارهای هر شخصی است که باید با بررسی عمیق آنها در فکر ایجاد درمان بود.
سخن پایانی
CBT یا رفتاردرمانی شناختی یکی از رایج‌ترین شیوه‌های روان‌درمانی است که توسط بسیاری از درمانگران مورداستفاده قرار می‌گیرد. در این شیوه احساسات، افکار و رفتار مراجع مورد بررسی قرار می‌گیرد. پس از بررسی تلاش می‌شود تا با ایجاد تمرین‌های مختلف و عملی بتواند در زندگی روزمره خود مشکلات و مسائل را مدیریت کند.
این شیوه درمانی برای بسیاری از اختلالات روانی مانند اختلالات اضطرابی و افسردگی مؤثر است. CBT همانند بسیاری از روش‌ها مزایا و معایب گوناگونی دارد. کوتاه‌بودن فرآیند درمان، کاربردی بود آن در زندگی روزمره و… از جمله مزایای این شیوه است. توجه کم به گذشته مراجع و محیط فرد از جمله انتقاداتی است که برای رفتاردرمانی شناختی در نظر گرفته‌اند.
