عوامل بسیاری در رشد و شکوفایی خلاقیت افراد موثرند که از این دست می‌توان به عوامل زیر اشاره کرد:
خانواده: اگر خانواده فرصت‌های لازم را برای سوال کردن، کنجکاوی و کشف محیط به کودکان بدهد و هرگز آنها را تنبیه نکند، زمینه رشد خلاقیت فراهم می‌شود. تنبیه و تهدیدهای مکرر، آفت خلاقیت‌های ذهنی است، فرزندان خلاق به آرامش درونی و اطمینان خاطر و اعتماد به نفس قوی نیاز دارند.
مدرسه و دانشگاه: عواملی همچون تکالیف زیاد، تاکید بر محفوظات، اجرای برنامه‌های هماهنگ و انتظار رفتارهای یکسان از کودکان، عدم‌توجه به تفاوت‌های فردی، وجود کلاس‌های پرجمعیت، اعمال انضباط و مقررات فوق‌العاده شدید، تشویق به کسب نمره‌های بالا و ایجاد جوی توأم با رقابت‌های فردی برای ممتاز شدن و سرانجام عدم‌شناخت و یا بی‌توجهی به ویژگی‌های کودکان، نوجوانان و جوانان خلاق سبب می‌شود که قدرت خلاقیت آنان به تدریج کاهش یابد.
جامعه: محیط یا فضایی که باعث فراهم‌سازی زمینه خلاقیت می‌شود باید از سه عنصر اساسی برخوردار باشد.
۱) عامل فیزیکی: منظور از محیط فیزیکی، یعنی اینکه امکانات و گنجایش وسایل در حدمناسبی باشد تا فرد بتواند با استفاده از آنها کارهای خود را در معرض دید قرار دهد.
۲) عامل عقلانی: جو عقلانی مطلوب شرایطی است که فرد را به رغبت آورد، برانگیز‌اند و به تلاش وادار کند.
۳) عامل عاطفی: شرایطی است که شخص بتواند احساس امنیت کند و قادر باشد نسبت به محرک‌های فیزیکی عقلانی ارائه شده از طرف معلم، مربیان، والدین و یا همکاران و همسالان، واکنش مطلوب از خود نشان دهد. چنین محیطی از اعتماد و اطمینان سرشار است و تحقیر، تنبیه و سرزنش در آن وجود ندارد.
برخی از مهمترین عوامل موثر در خلاقیت را چنین می‌توان فهرست کرد: انگیزش، غریزه، الهام، علاقه‌مندی به تجربه و آزمایش، استقلال، اعتماد به نفس، میل به ریسک کردن، شوخی و بذله‌گویی، حساسیت، احساس امنیت، شجاعت فردی، ابتکار، انعطاف، گرایش به کارهای پیچیده، پشتکار، کنجکاوی، اظهار وجود، رفتار نامتعارف، تخیل مثبت و تشویق دیگران.
● موانع خلاقیت
۱) عدم اعتماد به نفس و بی‌توجهی به سرمایه‌های حقیقی خود
۲) ترس از حرف و انتقاد در مراحل عمل و یا نتیجه خصوصا وقتی با شکست مواجهه شود.
۳) ترس از انگشت‌نما شدن
۴) ترس از حرف و انتقاد در مراحل عمل و یا نتیجه آن
۵) تمایل به همرنگی با جماعت
۶) توجه به‌معلول به جای توضیح علت
۷) تنبلی ذهنی و عدم تمرکز آن
● ۱۴ راه رشد و پرورش خلاقیت
۱) تفکر واگرا را تشویق کنید
۲) اختلاف عقیده را تحمیل کنید
۳) دانش‌آموزان را تشویق کنید به داوری‌های خویش اعتماد کنند
۴) تاکید کنید که هر فرد در زمینه خاص توان و صلاحیت خلاقیت دارد
۵) محرکی برای ایجاد تفکر خلاق باشید
۶) موضوعات آموزش را متنوع کنید
۷) گرایش‌های مساعد نسبت به فعالیت خلاق را رشد دهید
۸) بیان خلاق را تشویق کنید و بپرورانید
۹) نیروی تولید را تشویق کنید
۱۰) به پرسش‌های غیرمعمول احترام بگذارید
۱۱) به افکار و تفکرات ابتکاری و نو احترام بگذارید
۱۲) عملا به دانش‌آموزان خود نشان دهید که افکار و عقایدشان ارزش دارد
۱۳) به دانش‌آموزان فرصت دهید که بدون ترس از ارزشیابی به فعالیت بپردازند.
۱۴) در ارزشیابی علت و معلول‌ها را به هم ربط دهید.
خانواده: اگر خانواده فرصت‌های لازم را برای سوال کردن، کنجکاوی و کشف محیط به کودکان بدهد و هرگز آنها را تنبیه نکند، زمینه رشد خلاقیت فراهم می‌شود. تنبیه و تهدیدهای مکرر، آفت خلاقیت‌های ذهنی است، فرزندان خلاق به آرامش درونی و اطمینان خاطر و اعتماد به نفس قوی نیاز دارند.
مدرسه و دانشگاه: عواملی همچون تکالیف زیاد، تاکید بر محفوظات، اجرای برنامه‌های هماهنگ و انتظار رفتارهای یکسان از کودکان، عدم‌توجه به تفاوت‌های فردی، وجود کلاس‌های پرجمعیت، اعمال انضباط و مقررات فوق‌العاده شدید، تشویق به کسب نمره‌های بالا و ایجاد جوی توأم با رقابت‌های فردی برای ممتاز شدن و سرانجام عدم‌شناخت و یا بی‌توجهی به ویژگی‌های کودکان، نوجوانان و جوانان خلاق سبب می‌شود که قدرت خلاقیت آنان به تدریج کاهش یابد.
جامعه: محیط یا فضایی که باعث فراهم‌سازی زمینه خلاقیت می‌شود باید از سه عنصر اساسی برخوردار باشد.
۱) عامل فیزیکی: منظور از محیط فیزیکی، یعنی اینکه امکانات و گنجایش وسایل در حدمناسبی باشد تا فرد بتواند با استفاده از آنها کارهای خود را در معرض دید قرار دهد.
۲) عامل عقلانی: جو عقلانی مطلوب شرایطی است که فرد را به رغبت آورد، برانگیز‌اند و به تلاش وادار کند.
۳) عامل عاطفی: شرایطی است که شخص بتواند احساس امنیت کند و قادر باشد نسبت به محرک‌های فیزیکی عقلانی ارائه شده از طرف معلم، مربیان، والدین و یا همکاران و همسالان، واکنش مطلوب از خود نشان دهد. چنین محیطی از اعتماد و اطمینان سرشار است و تحقیر، تنبیه و سرزنش در آن وجود ندارد.
برخی از مهمترین عوامل موثر در خلاقیت را چنین می‌توان فهرست کرد: انگیزش، غریزه، الهام، علاقه‌مندی به تجربه و آزمایش، استقلال، اعتماد به نفس، میل به ریسک کردن، شوخی و بذله‌گویی، حساسیت، احساس امنیت، شجاعت فردی، ابتکار، انعطاف، گرایش به کارهای پیچیده، پشتکار، کنجکاوی، اظهار وجود، رفتار نامتعارف، تخیل مثبت و تشویق دیگران.
● موانع خلاقیت
۱) عدم اعتماد به نفس و بی‌توجهی به سرمایه‌های حقیقی خود
۲) ترس از حرف و انتقاد در مراحل عمل و یا نتیجه خصوصا وقتی با شکست مواجهه شود.
۳) ترس از انگشت‌نما شدن
۴) ترس از حرف و انتقاد در مراحل عمل و یا نتیجه آن
۵) تمایل به همرنگی با جماعت
۶) توجه به‌معلول به جای توضیح علت
۷) تنبلی ذهنی و عدم تمرکز آن
● ۱۴ راه رشد و پرورش خلاقیت
۱) تفکر واگرا را تشویق کنید
۲) اختلاف عقیده را تحمیل کنید
۳) دانش‌آموزان را تشویق کنید به داوری‌های خویش اعتماد کنند
۴) تاکید کنید که هر فرد در زمینه خاص توان و صلاحیت خلاقیت دارد
۵) محرکی برای ایجاد تفکر خلاق باشید
۶) موضوعات آموزش را متنوع کنید
۷) گرایش‌های مساعد نسبت به فعالیت خلاق را رشد دهید
۸) بیان خلاق را تشویق کنید و بپرورانید
۹) نیروی تولید را تشویق کنید
۱۰) به پرسش‌های غیرمعمول احترام بگذارید
۱۱) به افکار و تفکرات ابتکاری و نو احترام بگذارید
۱۲) عملا به دانش‌آموزان خود نشان دهید که افکار و عقایدشان ارزش دارد
۱۳) به دانش‌آموزان فرصت دهید که بدون ترس از ارزشیابی به فعالیت بپردازند.
۱۴) در ارزشیابی علت و معلول‌ها را به هم ربط دهید.
